Η μαθητική κι η εκπαιδευτική κοινότητα τίμησε πριν λίγες ημέρες τη μνήμη των Τριών Ιεραρχών, οι οποίοι με τη ζωή και το έργο τους έγιναν το ζωντανό παράδειγμα για εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές.  Στη μνήμη μου ήρθε η παιδαγωγική διάσταση του ρόλου των εκλεγμένων εκπροσώπων και ιδίως όσων ασχολούνται με την πολιτική σε όλα τα επίπεδα (τοπικό, περιφερειακό, κεντρικό).
Οι παιδαγωγοί είναι πολιτικοί, γιατί καταστρώνουν στρατηγικές και σχεδιάζουν παρεμβάσεις, χρησιμοποιούν εργαλεία και αναλώνουν πόρους, παίρνουν ανατροφοδότηση μέσα από απολογιστικές διαδικασίες και σχεδιάζουν εκ νέου το πλάνο τους με στόχο την επίτευξη του τελικού σκοπού, που είναι η ισόρροπη ανάπτυξη των μαθητών τους.
Οι πολιτικοί ενεργούν ως παιδαγωγοί, γιατί με το προσωπικό τους παράδειγμα, το δημόσιο λόγο τους και, κυρίως, με τις πράξεις τους αποτελούν πρότυπα για τους ανθρώπους που κυβερνούν, καθώς απολαμβάνουν της εκτίμησης και της εμπιστοσύνης τους, τουλάχιστον στα δημοκρατικά πολιτεύματα. Στην αρχαία ελληνική γραμματεία βρίσκουμε πολλές αναφορές, που τεκμηριώνουν τη θέση, όπως του Αισχίνη(389 – 314 μ.Χ.)  «Οι νέοι δεν εκπαιδεύονται μόνο με τη σωματική αγωγή, τα σχολεία ή τη μουσική, αλλά αποτελεσματικότερα με τα παραδείγματα των δημοσίων ανδρών». Ακόμα και στη νεότερη βιβλιογραφία συναντούμε τη θέση ότι οι άνθρωποι δεν γεννιούνται, αλλά γίνονται. Αποτελούν δημιουργήματα της εποχής τους και ενσωματώνουν κοινωνικές και πολιτισμικές επιρροές. Με τη φράση «Το παιδί είναι ο γονιός του ενήλικα» επιχειρείται η τεκμηρίωση της αντιγραφής των προτύπων από τα παιδιά, που εκδηλώνονται ως στάσεις ζωής σε μεταγενέστερο χρόνο.
Ο άνθρωπος, λοιπόν, ως μιμητικό ον υιοθετεί συνήθειες  αντιγράφοντας συμπεριφορές γονέων, φίλων, αδελφών, ενήλικων. «Έξις δευτέρα φύσις», μας λέει ο Αριστοτέλης. Η παραδοχή αυτή ισχύει πολύ περισσότερο στο πεδίο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, γιατί οι εκπρόσωποί της βρίσκονται σε καθημερινή, σχεδόν, επαφή με τους πολίτες, τους δημότες των πόλεων και των περιοχών, που διοικούν. Οι τοπικοί άρχοντες, κατά τεκμήριο αποδεκτές προσωπικότητες και εκφραστές του κοντινότερου προς τον πολίτη θεσμό, γίνονται ισχυρά πρότυπα και επηρεάζουν αποφασιστικά τους πολίτες. Από αυτούς τους πολίτες θα αναδειχθούν οι νέοι άρχοντες, οι οποίοι με τη σειρά τους θα αντανακλούν τις αξίες και τα ιδανικά των συνδημοτών τους, αφού «Το της πόλεως όλης ήθος ομοιούται τοις άρχουσιν» (Ισοκράτης).
Η στάση των εκλεγμένων εκπροσώπων των πολιτών αποτυπώνεται σε ένα ευρύ φάσμα καθημερινών δραστηριοτήτων, ορατών στους περισσότερους, που μπορούν να αποτελέσουν πρότυπα συμπεριφοράς του ατόμου στην προσωπική και κοινωνική του ζωή.
Αρχικά, οι τοπικοί άρχοντες μπορούν να γίνουν πρότυπα συμπεριφοράς με το προσωπικό παράδειγμα της καθημερινής τους συμπεριφοράς. Από τις απλές συνήθειες, όπως τους κανόνες προσωπικής υγιεινής, τις φράσεις ευγένειας, την οδηγική συμπεριφορά, μέχρι τις συνειδητές επιλογές, όπως την υποχώρηση έναντι αδύναμων ανθρώπων, την υπεράσπιση των αδικημένων, την έκφραση συγγνώμης, κλπ. Αν στα αλήθεια πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος μπορεί να βελτιώνει την προσωπικότητά του και να υιοθετεί θετικές στάσεις, τότε χρειάζονται πλούσια ερεθίσματα και ισχυρά παραδείγματα όχι μόνο σε θεωρητικό επίπεδο αλλά κυρίως στο πεδίο της αληθινής ζωής. Σε μια πόλη όπου οι άρχοντές της παρκάρουν όπου τους βολεύει, φτύνουν και πετάνε τα τσιγάρα τους στο πεζοδρόμιο, ασχημονούν με κάθε ευκαιρία στους συνεργάτες τους και φέρονται με απρέπεια στους πολίτες, δεν μπορεί κανείς να προσδοκά διαφορετική συμπεριφορά από τους υπόλοιπους. Αντίθετα, όταν οι εκφραστές της εξουσίας συμπληρώνουν το έργο της οικογένειας και της εκπαίδευσης, παραμένει υψηλή η αναπαλλοτρίωτη αξία του κάθε ανθρώπου και ενισχύεται ο εσωτερικός έλεγχος, που τον αποτρέπει από αντικοινωνικές συμπεριφορές όχι μόνο από το φόβο των συνεπειών αλλά και από το φόβο της ντροπής «Δια δύο προφάσεις των αδικημάτων άνθρωποι απέχονται: ή δια φόβον ή δι’ αισχύνην» (Υπερείδης, Αρχαίος Αθηναίος πολιτικός).
Το εργαλείο του πολιτικού είναι ο λόγος. Με το λόγο του κάνει γνωστές τις θέσεις του, επικοινωνεί το έργο του και συνομιλεί με τους πολίτες, τους πολιτικούς αντιπάλους και με τις υπηρεσίες. Η χρήση της γλώσσας είναι πολιτική πράξη, γιατί σηματοδοτεί τη σχέση του υποκειμένου με τα αντικειμένου, δηλαδή την άποψη του πολιτικού για τον τρόπο διαχείρισης της εξουσίας του. Με άλλα λόγια, ο λόγος που εκφέρεται φανερώνει τα βαθιά πιστεύω και τις αξίες του, τα οποία ευθέως ή σε λανθάνουσα κατάσταση εκπέμπονται στα άτομα του ακροατηρίου. Ακόμα και στο ελεγχόμενο  - και τις περισσότερες φορές τυποποιημένο - περιβάλλον των δημοσίων εγγράφων  αποτυπώνεται η πολιτική στάση κι άρα επηρεάζει το κοινωνικό πλαίσιο θετικά ή αρνητικά. Συνεπώς, τμήμα του παιδαγωγικού ρόλου αποτελεί κι η εκφορά του λόγου, τόσο στο προφορικό όσο και στο γραπτό επίπεδο.
Ο διάλογος είναι η πεμπτουσία της δημοκρατίας. Οι πολιτικοί είναι μέλη συλλογικών οργάνων και αναζητούν λύσεις με το εργαλείο του διαλόγου, ο οποίος δεν γίνεται πάντα με τους συμφωνημένους κανόνες. Συχνό φαινόμενο στο ναό της δημοκρατίας, τη Βουλή, να συζητούν για ένα θέμα, χωρίς όμως να γίνεται διάλογος, αλλά ο καθένας να ακούει τη δική του φωνή και μόνο. Μπορεί να μην παρακολουθούν οι δημότες τις συνεδριάσεις της τοπικής μας βουλής, του Δημοτικού Συμβουλίου, καθώς και των συλλογικών οργάνων οργανισμών και νομικών προσώπων, όμως τα ΜΜΕ μεταφέρουν την εικόνα, κάποιες φορές και σε απευθείας μετάδοση. Όσες φορές τα μέλη των συμβουλίων επιχειρούν να σπιλώσουν αντιπάλους, να χρησιμοποιήσουν ύβρεις και συκοφαντίες, να χαρακτηρίσουν πρόσωπα κι όχι ενέργειες, να εκτοξεύουν απειλές με φραστική βία και, γενικά, να κάνουν τοξικό το κλίμα του δημόσιου διαλόγου, προσφέρουν πολύ κακές υπηρεσίες στους συνδημότες τους και περισσότερο στους νέους.
Επειδή ο διάλογος στηρίζεται σε αλληλουχία επιχειρημάτων, συχνά αντικρουόμενων, και χρησιμοποιεί ως μέθοδο την πειθώ, προσφέρει πολύ μεγάλη υπηρεσία ο πολιτικός που γνωρίζει ότι τη συμπεριφορά του αντιγράφουν και ακολουθούν οι νέοι - αλλά κι οι μεγαλύτεροι - και πράττει ανάλογα. Ο διάλογος ακολουθεί τη λεωφόρο της λογικής κι όχι τα στενά μονοπάτια κρυφών επιδιώξεων ή ιδιοτελών στοχεύσεων. Ο σπουδαίος παιδαγωγός Παπανούτσος, σε δοκίμιο για το διάλογο, γράφει «Στο διάλογο δεν πάμε να σώσουμε τις ιδέες μας. Πάμε να σώσουμε την αλήθεια...». Άρα, αν θέλουμε η επόμενη γενιά να συνομιλεί, για να μπορεί να συνεργάζεται και να βαδίζει συντονισμένα και σε κοινή κατεύθυνση, είναι σημαντικό να ασκηθεί στον ουσιαστικό διάλογο παρακολουθώντας τους ανθρώπους, που έχει επιλέξει να αποφασίζουν για αυτόν, με ποιο τρόπο οι ίδιοι το κάνουν.
Από τα μεγαλύτερα ολισθήματα των πολιτικών είναι να ενδίδουν στα πάθη και τα μικροσυμφέροντα των ψηφοφόρων τους. Στις μικρές κοινωνίες, καθώς άρχοντες και αρχόμενοι γνωρίζονται, εύκολα εξακριβώνονται και τα δύο. Ο λαϊκισμός, ως έκφραση άσκησης πολιτικής άνθισε βέβαια τις προηγούμενες δεκαετίες και στη χώρα μας, όμως ψήγματα μπορεί κανείς να εντοπίσει και σήμερα σε πρώην, νυν και … εκκολαπτόμενους άρχοντες. Ο πολιτικός, ως δάσκαλος που διδάσκει την Πολιτική και Κοινωνική Αγωγή, οφείλει να υπενθυμίζει στους πολίτες ότι ως μέλη οργανωμένης κοινωνίας έχουν δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις. Όσες πιέσεις κι αν δέχονται, όποια κι αν είναι τα ανταλλάγματα, ένας αιρετός άρχοντας δεν πρέπει να υποκύπτει σε άλογα αιτήματα εκπέμποντας λανθασμένα μηνύματα. «Έλεος θέλει ο άνθρωπος, δικαιοσύνη θέλουν οι άγγελοι» έγραψε ο Καζαντζάκης, όμως μόνο η κοινωνική δικαιοσύνη, που έχει σταθερούς πυλώνες και ορκισμένους υπερασπιστές μπορούν να βελτιώσουν τη ζωή των ανθρώπων. Όσοι πολιτικοί ηγέτες αντιλαμβάνονται έτσι την αποστολή τους, πρέπει να είναι έτοιμοι να πούνε την πλήρη αλήθεια στους ψηφοφόρους τους ακόμα κι αν αυτό τούς κοστίσει πολιτικά.
Ο Γιάννης, Κουτσοχέρας, ποιητής και πολιτικός του προηγούμενου αιώνα στο ποίημά του «Μήνυμα» στρέφεται ενάντια τόσο στον άσπλαχνο άρχοντα όσο και στον πονηρό και άτολμο υπήκοο, γιατί κι οι δύο «εξίσου βλάπτουν τη Συρία».
Στους δυνατούς ενάντια, στους σκληρόκαρδους
και στους δειλούς, στους χωματένιους.
Ενάντια και του αφέντη του ανελεύτερου,
και του τρεμόκαρδου του δούλου ενάντια.
Κατά μία έννοια, ο πολιτικός είναι το άθροισμα των αποφάσεών του. Οι αποφάσεις των πολιτικών λαμβάνονται σε συνθήκες αβεβαιότητας και λάθη πάντα θα γίνονται. Άλλωστε, στα πιο βασικά σταυροδρόμια της ζωής μας δεν υπάρχει σήμανση, κατά τον Λουντέμη. Στις περιπτώσεις αυτές η αναγνώριση του λάθους, η ειλικρινής συγγνώμη κι η προσπάθεια αποκατάστασης των συνεπειών του είναι προφανής. Όταν οι αποφάσεις επηρεάζουν τις ζωές των άλλων, η ευθύνη είναι μεγαλύτερη κι η συγγνώμη μοιάζει να έχει ασήκωτο βάρος. Ο πολιτικός – παιδαγωγός όμως έχει το ίδιο μεγάλη ευθύνη να γίνει φάρος και οδοδείκτης, για να κατευθύνει με το δικό του παράδειγμα την πορεία όσων τον εμπιστεύονται να τους εκπροσωπεί, να τους υπερασπίζεται και να αποφασίζει για το μέλλον τους. Η διατύπωση της συγγνώμης, που έρχεται ως ανάγκη παραδοχής μιας ανεπάρκειας ή έλλειψης, πρέπει να εκφράζεται αμέσως και να μην είναι σε αναμονή της λογοδοσίας στο τέλος μιας θητείας. Ο χρόνος ενισχύει το σωστό μήνυμα και ως δίκαιος κριτής αποδίδει τα οφειλόμενα στους πάντες.   
Συνήθως οι πολιτικοί δηλώνουν ότι δεν ολοκλήρωσαν το έργο τους και χρειάζονται ακόμα μια θητεία. Πολλοί από αυτούς δεν μπορούν να αποχωριστούν την καρέκλα, το ρόλο του εξουσιαστή, απόδειξη της ενσωμάτωσής τους στα μόνιμα γρανάζια της εξουσίας. Όμως, η εκούσια αποχώρηση από την ενεργό πολιτική δεν είναι παράδειγμα παραίτησης ή δειλίας, αλλά τεκμήριο μιας τελειωμένης προσπάθειας κι ενός πεπερασμένου αγώνα. Η εξουσία είναι σκυτάλη, όχι δεκανίκι για να στηρίζεται ο ανήμπορος. Η εθελοντική εμπλοκή στη διαχείριση των πολιτικών ζητημάτων πρέπει να έχει στόχους και ορίζοντα. Ιδίως στη δημοκρατία, η εναλλαγή των πολιτικών ομάδων και των προσώπων αποτρέπει καθεστωτικές νοοτροπίες και διαμορφώνει υγιείς κοινωνικές συνθήκες αναδόμησης της δημοκρατίας και περαιτέρω της κοινωνίας.
Ο «βιότοπος» της πολιτικής είναι η Τοπική Αυτοδιοίκηση. Στο μικροκλίμα της άνθισαν προσωπικότητες, που σήμερα πρωταγωνιστούν στην κεντρική πολιτική σκηνή. Οι εκπρόσωποι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης φέρουν μεγαλύτερη ευθύνη στη διαπαιδαγώγηση της γενιάς τους κι όσων ακολουθούν, γιατί η επιρροή τους είναι πιο ισχυρή. Η εγγύτητα κάνει το μήνυμα πιο αληθινό και πιο ουσιαστικό. Όσοι εκλεγμένοι άρχοντες φοβούνται να το εκπέμψουν καθαρά, είναι γιατί φοβούνται ότι, όσοι διαφωνούν με το μήνυμα, θα καταδικάσουν και τον αγγελιοφόρο, τους ίδιους δηλαδή. Η παθητική στάση της σιωπής είναι εξίσου βλαπτική, γιατί η σιωπή πολλές φορές ισοδυναμεί με ψέμα ή με αποδοχή.
Μεγάλες υπηρεσίες θα προσφέρουν όσοι αποκηρύξουν το στόχο της επανεκλογής και σταθούν μπροστά στην Ιστορία, για να κριθούν όχι με ποσοτικά αλλά ποιοτικά κριτήρια. Όχι πόσες θητείες ολοκλήρωσαν αλλά πόσες γενιές επηρέασαν θετικά. Να κριθούν όχι μόνο στο πεδίο των έργων αλλά και στο αξιακό πεδίο της πολιτικής. Και το έργο αυτό να μεριμνήσουν να γίνει στον καιρό της παντοδυναμίας τους, όχι με τη συγγραφή των απομνημονευμάτων τους. Ο ήλιος ζεσταίνει το μεσημέρι, όχι όταν δύει.
Ακόμα ελπίζω. Ακόμα πιστεύω στη δημοκρατία κι ας είναι τόσο ευάλωτη. Η διαπίστωση του Πλάτωνα ότι η ζωή των ανθρώπων θα βελτιωθεί μόνο αν οι άρχοντες γίνουν φιλόσοφοι ή οι φιλόσοφοι κυβερνήσουν, μπορεί να ισχύει και στη δημοκρατία. Αυτό όμως προϋποθέτει πολίτες με γνώση και κρίση. Εδώ εισχωρούμε στο ζωτικό χώρο της Παιδείας και στο έργο των λειτουργών της. Εδώ οι ευθύνες βαραίνουν άλλους.