Κάθε τόμος του περιοδικού συγγράμματος «Σερραϊκά Χρονικά» που κυκλοφόρησε η Ιστορική και Λαογραφική Εταιρεία Σερρών –Μελενίκου είναι «λίθος εις κεφαλήν γωνίας» για το οικοδόμημα της τοπικής μας Ιστορίας.
Στις σελίδες των «Σερραϊκών Χρονικών» έχουν θησαυρισθεί μελέτες και ιστορικά τεκμήρια που πλουτίζουν και φωτίζουν το ιστορικό χθες των Σερραίων και της ευρύτερης περιοχής της Ανατολικής Μακεδονίας.
Ο 19ος τόμος του περιοδικού συγγράμματος «Σερραϊκά Χρονικά», που μόλις κυκλοφόρησε, δεν υπολείπεται των προ αυτού δέκα και οκτώ τόμων, σε ποιότητα και σπουδαιότητα της ιστορικής του ύλης, την οποία οι επιμελητές την διαίρεσαν σε τρία μέρη.
Στο πρώτο μέρος παρουσιάζεται το «Τετράδιο Σημειώσεων- Ημερολόγιο της αιχμαλωσίας» του Λάσκαρη Πολυζωίδη στη Βουλγαρία το 1917-1918.
Του «Ημερολογίου» αυτού προηγείται εισαγωγή του κ. Θωμά Πέννα, Προέδρου της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Σερρών –Μελενίκου. Ο κ. Πέννας στα μικρά «προλεγόμενά» του ορίζει, χωρίς να υπερβάλει, τη δεύτερη Βουλγαρική κατοχή στην Ανατολική Μακεδονία (17 Αυγούστου 1917-Οκτώβρης 1918) ως μια προσχεδιασμένη γενοκτονία του ελληνικού πληθυσμού, με στόχο την εθνολογική αλλοίωση της βορείου Ελλάδος.
Ο κ. Θωμάς Πέννας, ως προεξάρχων της συνάντησης μορφωτικών, πολιτιστικών και κοινωνικών Σωματείων, Συλλόγων, Αδελφοτήτων, Συνδέσμων των νομών Σερρών, Δράμας και Καβάλας, στη Θεσσαλονίκη στις 28 Σεπτεμβρίου του 2011 έχει αναδείξει την εθνικά και ιστορικά τεράστια σημασία που έχει η δοκιμασία του Ελληνισμού κατά τη διάρκεια της δεύτερης βουλγαρικής κατοχής, ζητώντας μαζί με όλους τους ανατολικομακεδόνες, η Ελληνική πολιτεία να καθιερώσει την 29η Σεπτεμβρίου ως ημέρα μνήμης των θυμάτων της βουλγαρικής κατοχής 1916-1918 στην Ανατολική Μακεδονία.
Των προλεγομένων του κ. Θ.Πέννα ακολουθούν δυο σημειώματα. Το πρώτο, με βιογραφικά στοιχεία του Λάσκαρη Πολυζωίδη υπογράφει ο κ. Γεώργιος Φουρτούνας, ενώ το δεύτερο με προσωπικές «αναμνήσεις» από τον συγχρωτισμό του με τον Α.Πολυζωίδη ο Ιωάννης Τοσσίδης.
Το «Τετράδιο Σημειώσεων - Ημερολόγιο της αιχμαλωσίας του Λάσκαρι Πολυζωίδη» ανέγνωσε και σχολιάζει η κ. Ελένη Λέτσιου - Κορομηλά που επισημαίνει πως, και αυτό το «Τετράδιο Σημειώσεων», όπως βεβαίως και το ημερολόγιο αιχμαλωσίας του Αθανάσιου Βανάκου, που η ίδια σχολίασε και παρουσίασε στον 18ο τόμο των «Σερραϊκών Χρονικών», μαζί με ένα εκτενέστατο παράρτημα περιγραφής και καταγραφής των ιστορικών γεγονότων εκείνων των χρόνων που υπογράφει ο κ. Θωμάς Πέννας, αποτελεί «μια ακόμη πολύτιμη πηγή πληροφοριών, που η δημοσίευση της σκοπό έχει να αποτίσει φόρο τιμής στα θύματα εκείνης της κατοχής, αλλά και να καταδείξει τον ακριβή ρόλο και την πολιτική των Βουλγάρων, που ήταν η εξολόθρευση του πληθυσμού της Μακεδονίας μας».
Στο «Τετράδιο Σημειώσεων» υπάρχουν ενδιαφέρουσες πληροφορίες, από τις οποίες ξεχωρίζουμε για λόγους οικονομίας δύο. Πρώτη, η είδηση πως στις 16 Αυγούστου του 1917 τους Έλληνες αιχμάλωτους στο στρατόπεδο συγκέντρωσης του Κάρνομπατ επισκέφθηκε ο Νομάρχης Σερρών Δημ. Ανδρεάδης και συνέφαγε μαζί τους.
Δεύτερη, άξια μνημονεύσεως σημείωση στο «Τετράδιο Σημειώσεων» του Α. Πολυζωίδη η καταγραφή μιας σπάνιας πράξης ανθρωπιάς από μια Βουλγάρα που, όταν συνάντησε τον εξαθλιωμένο όμιλο Ελλήνων αιχμαλώτων, μεταξύ των οποίων ήταν και ο Αναστάσιος Πολυζωίδης τους πρόσφερε από ένα τσαμπί σταφύλι, που συνόδεψε με λόγια παρηγοριάς!
Πάντως, προκαλεί εντύπωση και ερωτηματικά η εμμονή του Α.Πολυζωίδη να σημειώνει με ακρίβεια εμπόρου τις τιμές των προϊόντων διατροφής που αγόραζε και αγόραζαν οι Έλληνες αιχμάλωτοι στην Βουλγαρία.
Κατ’ αρχάς, οι οικονομικές πληροφορίες του «Τετραδίου Σημειώσεων» δίνουν μια χειροπιαστή εικόνα της απίστευτα δύσκολης καθημερινότητας των Ελλήνων στα βουλγαρικά στρατόπεδα συγκέντρωσης που, έως και σήμερα δεν είχαμε, καθώς καταγράφουν την «αξία» του καθημερινού σιτηρεσίου των αιχμαλώτων που περιλάμβανε, κυρίως: ψωμί, σκόρδα, μπλιγούρι, πεπόνια, καρπούζια, αυγά, φασόλια, ούρδα.
Στην συνέχεια όμως το ερώτημα, γιατί σημείωνε με τόση επιμονή τις τιμές των βασικών προϊόντων διατροφής των κρατουμένων γεννά απορίες. Γιατί σε κατάσταση αιχμαλωσίας και, με άδηλο το αύριο, ο Πολυζωίδης σημειώνει στις 4 Ιουλίου, με εκείνο το «έστω εις γνώσιν μας» το δάνειο στον γαμβρό του; Μήπως ο Α. Πολυζωίδης είχε την ευθύνη μιας άτυπης ομάδας προμηθειών, στο κολαστήριο του Καρνομπάτ;
Το «Τετράδιο Σημειώσεων» παρατίθεται και, σε ομοιοτυπίες στις σελίδες του 19ου τόμου των Σερραϊκών Χρονικών.
Το δεύτερο μέρος του 19ου τόμου των Σερραϊκών Χρονικών απαρτίζουν πέντε μελέτες, που φωτίζουν και πλουτίζουν την τοπική μας ιστορία.
- «Την εκπαιδευτική κίνηση στις Σέρρες και την ευρύτερη περιοχή την περίοδο 1913-1931. Απογραφή και σταδιακή μετάβαση στο ελληνικό κράτος» μελετά ο κ. Ευστράτιος Βαχάρογλου.
Την ευρύτατη χρονική περίοδο που μελετά, με πλούσια βιβλιογραφική τεκμηρίωση, ο κ. Βαχάρογλου χωρίζει σε τρεις φάσεις. Πρώτη η διετία 1912-1914 περίοδος που το Ελληνικό Κράτος απλά καταγράφει την εκπαιδευτική υποδομή στις «Νέες Χώρες», χωρίς όμως να αλλάξει τον κοινοτικό της χαρακτήρα. Στη δεύτερη φάση, που περικλείεται στο χρονικό μεσοδιάστημα των χρόνων 1914-1920 καταγράφονται οι προσπάθειες της Ελληνικής Πολιτείας να ενσωματώσει στον κρατικό μηχανισμό, τις δομές εκπαίδευσης στις περιοχές της απελευθερωμένης Ελλάδας.
Στην τρίτη φάση και την πιο ενδιαφέρουσα, καταγράφονται οι προσπάθειες της Ελληνικής πολιτείας να ενσωματώσει πλήρως στις κρατικές εκπαιδευτικές δομές, όπως αυτές ορίζονται από το υπουργείο παιδείας, το εκπαιδευτικό σύστημα των «Νέων Χωρών». Η προσπάθεια αυτή για να ολοκληρωθεί χρειάστηκε χρόνος πέραν της δεκαετίας (1920-1931) και νομοθετικές παρεμβάσεις για την οριστική κατάργηση των εκκλησιαστικών και κοινοτικών φορέων, που επόπτευαν τη λειτουργία των κοινοτικών σχολείων την περίοδο της τουρκοκρατίας.
Η Μικρασιατική Καταστροφή αύξησε κατακόρυφα τον πληθυσμό της πόλης των Σερρών και, η ανάγκη ενσωμάτωσης χιλιάδων νέων παιδιών απαιτούσε το κτίσιμο καινούργιων σχολικών μονάδων και πρόσληψη κατάλληλα καταρτισμένου εκπαιδευτικού προσωπικού, προκειμένου να πραγματοποιηθεί η εθνική αφομοίωση όχι μόνο των Ελλήνων της Μικράς Ασίας αλλά και, κυρίως, των Ελλήνων που μιλούσαν σλαβικά.
Η εκπαιδευτική αυτή περίοδος οριστικοποιείται με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Ελευθέριου Βενιζέλου που καθιέρωσε την εξάχρονη υποχρεωτική εκπαίδευση στις δυο παιδαγωγικές βαθμίδες.
- Ο Χαράλαμπος Βουρουτζίδης στην μελέτη του «Η Ορθόδοξη ομολογία του Ιερέα και χατζη-οικονόμου της Ιεράς Μητροπόλεως Σερρών παπα-Συναδινού» ξαναδιαβάζει το κείμενο του χρονογράφου των μέσων χρόνων της πόλεως των Σερρών, επισημαίνοντας σε αυτό τους ψυχωφελείς λόγους του παπα-Συναδινού προς ιερέα και «αδελφό» χριστιανό μα, κυρίως, την Ορθόδοξη ομολογία πίστεως του Σερραίου κληρικού.
Στην μελέτη καταγράφονται γεγονότα μείζονος σημασίας για την εκκλησιαστική ιστορία της Μητροπόλεως Σερρών, όπως οι τρεις απομακρύνσεις αρχιερέων για λόγους δογματικούς με πάνδημη απόφαση, με σημαντικότερη αυτή της αποτειχίσεως Κλήρου και Λαού των Σερρών από τον Μητροπολίτη Δανιήλ Μαυροματόπουλο, φίλο και υποστηρικτή του κακόδοξου πατριάρχη Κύριλλου Λούκαρι.
Ο παπα-Συναδινός, προσωπικότητα αμφιλεγόμενη μεν αλλά όχι τυχαία πρωταγωνιστεί με τον έναν ή τον άλλον τρόπο στο κοινωνικό και εκκλησιαστικό γίγνεσθαι των Σερρών, σε βαθμό που προκαλεί με την αιρετική του κοινωνική συμπεριφορά τους Σερραίους, που τον εξορίζουν αφορισμένο από την πόλη τους.
Η επιδημία πανούκλας στα Σέρρας το 1642 «διώχνει» τον παπα-Συναδινό από την πόλη και, στα «φευγία» και προ διλλημμάτων ηθικών γράφει μια χρηστοήθεια στην οποία εντάσσει και την ομολογία της Ορθοδόξου πίστεως του, ίσως και για να δικαιωθεί στους συμπολίτες του για τις υπόνοιες που γεννούσε η στενή σχέση του με τον Μητροπολίτη Δανιήλ, στο πρόσωπο του οποίου ποτέ δεν αποκαταστάθηκε πλήρως η εμπιστοσύνη των Σερραίων, για το ορθόδοξο φρόνημά του.
- Ο κ. Κώστας Κετάνης παρουσιάζει το εξαιρετικά ενδιαφέρον αρχείο του Αθανάσιου Α. Αθανασιάδη υποδιδάσκαλου αρχικά στο χωριό Μηλιά της Ανατολικής Θράκης. Ο Αθαν. Αθανασιάδης έζησε, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, σε διάφορα χωριά του νομού Σερρών για να οριστικοποιήσει την εγκατάσταση του στο Θολό, όπου και τελείωσε τη βιωτή του.
Το αρχείο Αθανασιάδη περιλαμβάνει «έγγραφα, βιβλία, επιστολές, φωτογραφίες και προσωπικές σημειώσεις» που φωτίζουν τόσο τη ζωή του, όσο και ανθρώπων της εποχής του.
- Ο κ. Νικόλαος Πεταλωτής στην ενδιαφέρουσα μελέτη του: «Η τιμή της Παναγίας Πονολύτριας στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία (Ρωμανία)» εντοπίζει περιοχές, πέρα από την πόλη των Σερρών, όπου επ’ εκκλησίες οι χριστιανοί τιμούσαν τη Θεοτόκο την και Πονολύτρια ονομαζόμενη.
Ναούς της Παναγίας Πονολύτριας και εικόνες Της, ο κ. Πεταλωτής εντοπίζει τόσο στην βασιλεύουσα πόλη όσο και, κυρίως, σε αστικά κέντρα και χωριά που βρίσκονται στα προς την άρκτο σύνορα της Αυτοκρατορίας.
Το γεγονός πως η Παναγία Πονολύτρια έχαιρε ιδιαίτερης τιμής στη Μεσημβρία και στα χωριά Σαχνόη και Θέρσα της Τραπεζούντας, οδηγεί τον κ. Ν. Πεταλωτή στο συμπέρασμα πως «η Παναγία Πονολύτρια είναι η ακαταμάχητη στρατηγός και προστάτιδα των βορείων συνόρων της Ρωμανίας…».
- Ο πρόεδρος της Ι.Λ.Ε.Σ.-Μ. κ. Θωμάς Πέννας στην εργασία του με θέμα: «Νιγρίτα 1912-1913. Δύο απελευθερώσεις και μια νικηφόρα απόκρουση σε οκτώ μήνες» ερευνά τα ιστορικά γεγονότα που έχουν άμεση σχέση με την απελευθέρωση της Νιγρίτας.
Η πρώτη απελευθέρωση της Νιγρίτας, μετά από 530 χρόνια σκλαβιάς στους Τούρκους έγινε από το αντάρτικο σώμα του Καπετάν Γιαγλή στις 22 Οκτωβρίου του 1912 ενώ η «δεύτερη» από τον Ελληνικό στρατό στις 24 Φεβρουαρίου του 1913.
Ο κ. Πέννας ερευνά τα γεγονότα του μεσοδιαστήματος των «δυο» απελευθερώσεων, καταγράφει τις βουλγαρικές θηριωδίες στη Νιγρίτα και τον δόλιο τρόπο που μεταχειρίστηκαν προκειμένου να θέσουν την πόλη και την περιοχή της υπό βουλγαρική κατοχή και στη συνέχεια, χωρίς βεβαίως να διαφωνεί με την αξία του πάνδημου πανηγυρισμού της απελευθέρωσης, ενίσταται στην απόφαση καθιέρωσης της 21 Φεβρουαρίου 1913 ως ημέρα που η πόλη απέκτησε την ελευθερία της επιμένοντας τεκμηριωμένα πως, η πόλη της Νιγρίτας ελευθερώθηκε άπαξ την 22α Οκτωβρίου του 1912 από τον Καπετάν Γιαγλή.
Στο τρίτο μέρος των «Σερραϊκών Χρονικών» υπάρχουν τρις βιβλιοκρισίες.
Ο κ. Γεώργιος Αικατερινίδης παρουσιάζει τόσο την εξαιρετικά ενδιαφέρουσα για την ιστορία της Μακεδονίας μονογραφία του Βασίλειου Ν. Παππά: «Ο Χαλκιδικιώτης Μακεδονομάχος Καπετάν Γιαγλής Ιερισσός 2012», όσο και τα πρακτικά Συνεδρίου για τον Μακεδονικό Αγώνα. Το Συνέδριο, με θέμα «Από τον Μακεδονικό Αγώνα στην απελευθέρωση της Δράμας», πραγματοποιήθηκε στις 16-18 Νοεμβρίου του 2012 στην πόλη της Δράμας.
Ο κ. Γεώργιος Βοζίκας παρουσιάζοντας το βιβλίο του Νίκου Λ. Πασχαλούδη «Δημοτικά Τραγούδια. Η μουσική παράδοση της Νιγρίτας και Βισαλτίας. Θεσσαλονίκη 2006» ερευνά ζητήματα μεθόδου και τρόπους έρευνας του δημοτικού τραγουδιού που απασχολούν την επιστήμη της λαογραφίας.
Τη Νεκρολογία μιας σπουδαίας και ακούραστης ερευνήτριας, της Βάσως Πέννα, καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, στο γνωστικό αντικείμενο Βυζαντινή Ιστορία, Βυζαντινή Νομισματική και Σιγιλλογραφία, υπογράφει η κ. Ευθυμία Γεωργιάδου.
Το τρίτο μέρος των «Σερραϊκών Χρονικών» κλείνει με καταγραφή εκδηλώσεων της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρίας Σερρών – Μελενίκου.
Την επιμέλεια του 19ου τόμου των «Σερραίκων Χρονικών» είχαν οι : Παναγιώτης Απ. Σίσκος, Άντα Κατσίκη-Γκίβαλου και Γεώργιος Εμμ. Καλπαδάκης.
Χορηγοί της έκδοσης: Βουλή των Ελλήνων, Χρήστος Κ. Ζιώγας, Αναστάσιος Ν. Πατραμάνης και Γεώργιος Αθ. Φουρτούνας.
