Πέτρος και Παύλος, Οι ακρογωνιαίοι λίθοι, επάνω στους οποίους οικοδομήθηκε το ιερό ίδρυμα της Εκκλησίας του Χριστού
Των δύο μεγάλων και κορυφαίων αποστόλων του Χριστού, του Πέτρου και του Παύλου, τη μνήμη εορτάζει στις 29 Ιουνίου η Εκκλησία μας. Προς αυτούς τους δύο μεγάλους άνδρες της θα αποτίσει τον οφειλόμενο φόρο τιμής και της ευγνωμοσύνης για την ανυπολόγιστα μεγάλη συμβολή τους στο έργο της διαδόσεως της χριστιανικής πίστεως και της εδραιώσεως της Εκκλησίας μας. Στις εικόνες τους ζωγραφίζονται οι δύο απόστολοι να κρατούν την Εκκλησία, που συμβολικά εικονίζεται με ένα μικρό βυζαντινό ναό. Γιατί και οι δύο αυτοί απόστολοι υπήρξαν πράγματι οι στύλοι και οι ακρογωνιαίοι λίθοι, επάνω στους οποίους οικοδομήθηκε το ιερό ίδρυμα της Εκκλησίας του Χριστού. Και συνημμένοι και οι δύο σε μία εορτή, εικονισμένοι σε μία εικόνα, συμβολίζουν την ενότητα της πίστεως, την ενότητα της Εκκλησίας, που απετελέσθη από ετερογενή στοιχεία, την περιτομή- τους Εβραίους- προς τους οποίους εστράφη το ιεραποστολικό έργο του Πέτρου, και τα έθνη- τους ειδωλολάτρες- για τον εκχριστιανισμό των οποίων εκοπίασε ο απόστολος των Εθνών, ο Παύλος. Αυτός ακριβώς ήταν και ο λόγος που προκάλεσε τη σύσταση κοινής εορτής των δύο κορυφαίων, όταν το έτος 258 στις 29 Ιουνίου ο πάπας Σίξτος ο Β΄ μετακόμιζε τα οστά τους στην κατακόμβη του Αγίου Σεβαστιανού της Ρώμης. Και ήταν τόσο επιτυχής η συζυγία αυτή, ώστε πολύ γρήγορα η εορτή αυτή έγινε παγκόσμιος, εορταζόμενη «εν πάσαις ταις κατά τόπον αγίαις του Θεού εκκλησίαις». Οι άλλες εορτές των αποστόλων και η μνήμη του θανάτου τους επισκιάσθηκαν από τη νέα εορτή. Γι΄ αυτό και σπάνια θα βρει κανείς ναό τιμώμενο στο όνομα ενός μόνο από τους δύο κορυφαίους και εικόνα που να εικονίζει τον ένα μόνο από αυτούς. Αντιθέτως δεν υπάρχει πόλις ή χωριό που να μην έχει ναό ή παρεκκλήσιο επ΄ ονόματι των δύο μεγάλων αποστόλων. Άπειρες είναι οι εικόνες τους. Κοινή η τιμή, κοινή η προσκύνηση, κοινός ο εορτασμός, όπως κοινό ήταν το έργο τους και κοινή η αποστολή τους και κοινή η δόξα τους. Δεν έχει κανείς παρά να διαβάσει την εποποιία των κορυφαίων, όπως με συγκινητική απλότητα περιγράφεται από τον αυτόπτη και αυτήκοο των περισσότερων περιστατικών, συγγραφέα των Πράξεων των Αποστόλων, τον Ευαγγελιστή Λουκά. Τις ακούσαμε να διαβάζονται στους ναούς μας κατά την περίοδο του Πεντηκοσταρίου και παρακολουθήσαμε στα αποστολικά αναγνώσματα των Κυριακών από του Πάσχα μέχρι της Πεντηκοστής τα μεγάλα βήματά τους για την κατάκτηση της Οικουμένης. Πώς πήραν τη σημαία του Χριστού, το Σταυρό, και τον περιήγαγαν στα πέρατα του κόσμου μέχρι που τον φύτευσαν στην καρδιά της αυτοκρατορίας, τη Ρώμη. Θα δει στο βιβλίο των Πράξεων τους αγώνες και τα παθήματά τους αλλά και τα περίλαμπρα τρόπαιά τους. Τα ίχνη τους σημειώθηκαν άσβεστα στις καρδιές των πιστών. Κάθε πόλη και χώρα έχει να επιδείξει με ευλάβεια τα σημάδια που άφησαν τα πόδια τους, τα ωραία πόδια «των ευαγγελιζομένων την ειρήνην, των ευαγγελιζομένων τα αγαθά», τη σωτηρία. Χαρακτηριστικά ομιλεί για τον απόστολο Παύλο ένα τροπάριο, η «υπακοή», της ακολουθίας του όρθρου της μνήμης τους: «Ποία φυλακή ουκ έσχε σε δέσμιον? Ποία δε Εκκλησίαν ουκ έχει σε ρήτορα? Δαμασκός μέγα φρονεί επί σοι Παύλε, είδε γαρ σε σκελισθέντα φωτί. Ρώμη σου το αίμα δεξαμενή και αύτη κομπάζει. Αλλ΄η Ταρσός πλέον χαίρει και πόθω τιμά σου τα σπάργανα. Αλλ΄ω Παύλε απόστολε, το καύχημα της οικουμένης, προφθάσας ημάς στήριξον». Και γύρω από αυτά τα ενθυμήματα της διαβάσεως των αποστόλων πανηγύριζαν οι πόλεις και οι χώρες κατά την ημέρα αυτή, όσες δεν είχαν τιμή, όπως η Ρώμη, να κατέχουν τα ιερά των λείψανα. Ιδίως ο ελληνικός χώρος είχε να επιδείξει πολλά τέτοια αναμνηστικά σημεία της διαβάσεως του μεγάλου αποστόλου του, του Παύλου. Αλλού έδειχναν και τιμούσαν τη φυλακή, όπως στους Φιλίππους, αλλού το βήμα, όπως στη Βέροια, αλλού τον τόπο της δίκης, όπως το βήμα του Γαλλίωνος στην Κόρινθο, αλλού το βράχο όπου πάτησαν τα πόδια του και εκήρυξαν το λόγο, όπως στον Άρειο Πάγο στην Αθήνα, αλλού το λιμάνι στο οποίο αποβιβάσθηκε, όπως στους Καλούς Λιμένες της Κρήτης και στη Λίνδο. Αλλού συνέδεσαν το πέρασμά του με μύθους και τερατουργίες, όπως στη Μυτιλήνη, όπου έδειχναν τον τόπο όπου φόνευσε δια προσευχής φοβερό δράκοντα. Δεν έχει σημασία αν το αφήγημα αυτό είναι μύθος, δείχνει συνολικά πώς αντελήφθη ο λαός το δυναμικό πέρασμα του αποστόλου, την εξόντωση της θηριώδους ειδωλολατρίας με τη δύναμη του Χριστού. Ειδικά στη Θεσσαλονίκη επιδεικνύουν και σήμερα τον τόπο όπου κήρυξε ο απόστολος των Εθνών, στο αρχαίο παρεκκλήσιο της Μονής Βλατάδων και τον τόπο όπου καταδιωκόμενος κατέφυγε, στο μικρό σπήλαιο-αγίασμα κοντά στην ομώνυμό του συνοικία. Κατά τον ΙΕ΄αιώνα, ο Συμεών, που είναι ο τελευταίος αρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης προ της αλώσεως της πόλεως αυτής από τους Τούρκους (1430), μαρτυρεί ότι στο ναό της Αχειροποιήτου εφυλάσσετο και ετιμάτο κατά τη μνήμη των αποστόλων ο λίθος, πάνω στον οποίο δέθηκε και ραβδίσθηκε ο απόστολος. Το τυπικό του πανηγυρικού εορτασμού, όπως ετελείτο τότε στη Θεσσαλονίκη, μας το δίδει ο Συμεών στο ανέκδοτο Τυπικό του. Αφ΄ εσπέρας ετελείτο, χοροστατούντος του μητροπολίτου, η ακολουθία του εσπερινού στην Αγία Σοφία. Μετά το τέλος του εσπερινού εγίνετο λιτανεία και ψάλλοντες τα ιδιόμελα της λιτής έφθαναν στο ναό «του αγίου Παύλου τω συγκειμένω τω ναώ της Θεοτόκου της Αχειροποιήτου, ένθα και λίθος, εν ω έτυψαν αυτόν». Στο λίθο είχε χαραχθεί το ακόλουθο επίγραμμα, ανέκδοτο επίσης, που σώζεται σ΄ένα χειρόγραφο της βιβλιοθήκης της Βιέννης. «Εν τώδε Παύλος ταννυθείς πριν τω λίθω, ήνεγκεν ράβδων αφορήτους αικίας, ξεσθείς δε τανύν μορφοτύπων γλυφίδι, τας προσκυνήσεις λαμβάνει και τα γέρα». «Γι΄αυτούς λοιπόν τους δύο κορυφαίους αποστόλους τον Πέτρο και τον Παύλο, τι μεγαλύτερο εγκώμιο θα μπορούσε κανείς να επινοήσει», παρατηρεί το συναξάριο της ημέρας, «παρά τη μαρτυρία και ανακήρυξη του Κυρίου γι΄αυτούς? Τον μεν ένα τον μακάρισε και πέτρα τον ονόμασε, επάνω στην οποία είπε ότι θα ιδρύσει την Εκκλησία Του. Για τον άλλον δε είπε ότι θα γίνει το σκεύος της εκλογής Του και ότι θα βαστάσει το όνομά Του ενώπιον τυράννων και βασιλέων».
(Ιωάννη Μ. Φουντούλη, από το βιβλίο «Λογική Λατρεία»)
Ο ασπασμός των αγίων ενδόξων και πανευφήμων πρωτοκορυφαίων αποστόλων.
Η εικονογραφική παράσταση του ασπασμού των δύο κορυφαίων Αποστόλων της Εκκλησίας του Χριστού, αποτελεί σύμβολο της οικουμενικής ειρήνης, καθώς και το τροπάριο της εορτής αναφέρει: «ειρήνη τη οικουμένη δωρίσασθαι». Η εικόνα αυτή των Πρωτοκορυφαίων Αποστόλων βρίσκεται στη Μονή της Πάτμου. Χρονολογείται στις τελευταίες δεκαετίες του 16ου αιώνα και δεν φέρει υπογραφή. Σε συσχετισμό με άλλα γνωστά έργα του αγιογράφου Αγγέλου ( όπως ο εναγκαλισμός ολόσωμων των Αγίων Αποστόλων στην εικόνα από τη Μονή της Οδηγητρίας, αλλά και άλλες με στηθάριο σε στρογγυλές εικόνες, όπως αυτή που μελετάμε) πιθανολογείται ότι και αυτή είναι δική του δημιουργία. Οι Απόστολοι, ο Πέτρος αριστερά και ο Παύλος δεξιά με τα γνώριμα προσωπογραφικά τους χαρακτηριστικά, εναγκαλίζονται με τα πρόσωπα ενωμένα χωρίς να κοιτάζονται. Στο συναξάριο του Μηναίου διαβάζουμε: «Ήτο δε ο θεσπέσιος Πέτρος κατά τον χαρακτήρα του σώματος λευκός εις το χρώμα, ολίγον ωχρός… ήτο λευκός εις τα μαλλία της κεφαλής, είχε το μεν γένειο λευκόν και δασύ, την δε μύττην μακράν, σηκωμένα επάνω τα οφρύδια…» Και για το θεσπέσιο Παύλο: «Ήτο δε ο μακάριος Παύλος κατά τον χαρακτήρα του σώματος φαλακρός την κεφαλήν, χωρίς μαλλία, είχε τα ομμάτια χαρωπά και τα οφρύδια κάτω νεύοντα, το γένειον πολλά εύμορφα κατεβασμένον, την μύττην κυρτήν και πρέπουσαν εις όλον το πρόσωπόν του…» Το ένα χέρι φαίνεται πίσω από το λαιμό των Αποστόλων και το άλλο ακουμπά φιλικά στον ώμο του Παύλου και κοντά στη μασχάλη του Πέτρου και ενώ εμείς ατενίζουμε τον θείον αυτόν ασπασμό, έρχεται στον νου μας η κατάληξη του δοξαστικού των στιχηρών από τον μεγάλο εσπερινό της ημέρας: «… Ως έχων παρρησίαν ζεύγος αγιόλεκτον, Χριστόν τον Θεόν ημών ικετεύσατε, σωθήναι τας ψυχάς ημών.» Και οι δύο Απόστολοι φορούν χιτώνα μπλε και ιμάτιο, ο μεν Πέτρος πράσινο, ο δε Παύλος κόκκινο. Τα δύο κεφάλια που συγκλίνουν και τα δύο χέρια που εναγκαλίζονται σε ημικυκλικό σχεδόν σχήμα είναι πολύ πιθανόν να έχουν αποσπαστεί από την ολόσωμη σύνθεση του έργου. (…) Δυο μεγάλα γεγονότα στη ζωή των δυο κορυφαίων Αποστόλων, για τον Απόστολο Πέτρο η προδοσία και για τον Απόστολο Παύλο ο διωγμός των χριστιανών, έδωσαν αφορμή για τον μετέπειτα θρήνο και των δύο. Για τον θρήνο αυτό και για την εν γένει στάση ζωής τους μετά από αυτό, ο φιλάνθρωπος Κύριος χάρισε σ΄αυτούς την πρωτοκαθεδρία ανάμεσα στους λοιπούς Αποστόλους. Για τον Απόστολο Πέτρο στο τρίτο στιχηρό των αίνων λέγει: «Συ επαξίως πέτρα προσηγορεύθης, εν ή την ακράδαντον πίστιν ο Κύριος της Εκκλησίας εκράτυνεν, αρχιποιμένα των λογικών προβάτων ποιήσας σε, εντεύθεν κλειδούχον σε, των ουρανίων πυλών, ως αγαθός εγκατέστησεν, ανοίγειν πάσιν της μετά πίστεως προσεδρεύουσιν…» Ενώ για τον Απόστολο Παύλο διαβάζουμε στον Κλήμεντα Ρώμης: «Δια ζήλον και έριν Παύλος υπομονής βραβείον έδειξεν επτάκις δεσμά φορέσας, φυγαδευθείς, λιθασθείς κήρυξ γενόμενος έν τε τη ανατολή και εν τη δύση το γενναίον της πίστεως αυτού κλέος έλαβε, δικαιοσύνην διδάξας όλον τον κόσμον και επί το τέρμα της δύσεως ελθών και μαρτυρήσας επί των ηγουμένων, ούτως απηλλάγη του κόσμου και εις το άγιον τόπον επορεύθη, υπομονής γενόμενος μέγιστος υπογραμμός». Ταις αυτών πρεσβείαις ο Θεός ελέησον ημάς. Αμήν.
(Διάκ. Σ. Κ.Π.)
