Μια επιτυχημένη εκδήλωση αφιερωμένη στις αλησμόνητες πατρίδες του Ελληνισμού, πραγματοποιήθηκε το απόγευμα του Σαββάτου 9 Μαρτίου 2024, από την Αδελφότητα Μικρασιατών Ν. Σερρών «Ο ΑΓΙΟΣ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ» στο ΔΗΠΕΘΕ Σερρών.
Η εκδήλωση είχε τον γενικό τίτλο «Ex oriente lux», που σημαίνει φως εξ ανατολών και όπως δήλωσε ο πρόεδρος της Αδελφότητας κ. Σωκράτης Κοτζάογλου «οτιδήποτε ελληνικό υπάρχει και προέρχεται από την Ανατολή έχει  μια πνευματικότητα και πολιτισμικότητα».
Στο πρώτο μέρος  της εκδήλωσης, στο φουαγέ του ΔΗ.ΠΕ.ΘΕ πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια της έκθεσης φωτογραφιών και άλλων ντοκουμέντων σχετικά με τα  ελληνικά διδακτήρια  στην οθωμαντική αυτοκρατορία του 19ου και 20ου αιώνα, τα οποία κόσμησαν την Μ. Ασία και  έφερε τον τίτλο «Από τα ανύπαρκτα Σχολεία, στα επιβλητικά διδακτήρια».
Την κορδέλα των εγκαινίων έκοψε ο αντιπεριφερειάρχης κ. Παναγιώτης Σπυρόπουλος, παρουσία του εκπροσώπου του Μητροπολίτου Σερρών και Νιγρίτης π. Νεκταρίου Καϊμακάμη,  του βουλευτή Σερρών κ. Τάσου Χατζηβασιλείου και  του προέδρου της Αδελφότητας κ. Σωκράτη Κοτζάογλου.
Εμπνευστής της έκθεσης ήταν  ο φιλόλογος κ. Αθανάσιος Κανλής, ο οποίος άρχισε να συλλέγει φωτογραφίες και άλλα ντοκουμέντα των ελληνικών διδακτηρίων της Μ. Ασίας, προ διετίας, ενώ για την επίτευξη της αξιόλογης αυτής έκθεσης, συνεργάστηκε μαζί με άλλους 16 καταξιωμένους συνεργάτες, από όλη την Ελλάδα. 
Ο κ. Κανλής παρουσιάζοντας τα εκθέματα  με τα επιβλητικά και εντυπωσιακά διδακτήρια του ελληνισμού της Μ. Ασίας, τόνισε ότι οι Σερραίοι θα πρέπει να προσέξουν ιδιαίτερα  ένα κείμενο του Σερραίου Παπασυναδινού, καθώς και το  Ζάππειο Παρθεναγωγείο Κωνσταντινουπόλεως, στο οποίο ήταν διευθύντρια για 40 χρόνια η Σερραία Ευθαλία Αδάμ. Προς τιμήν της δόθηκε το όνομά της στην οδό που περνάει μπροστά  από το 3ο Γυμνάσιο Σερρών. Η έκθεση θα διαρκέσει μέχρι την 17η Μαρτίου 2024. 
Στο δεύτερο μέρος της εκδήλωσης ακολούθησαν δύο ομιλίες με κεντρικό θέμα «Κωνσταντινούπολη και Σμύρνη, οι πνευματικοί φάροι του Οθωμανοκρατούμενου Ελληνισμού».
Στην πρώτη, που είχε  θέμα «τα Διδακτήρια της Κωνσταντινούπολης» μίλησε διεξοδικά ο κ. Πολύβιος Στράντζαλης, πρόεδρος της Ενώσεως Κωνσταντινουπολιτών Β. Ελλάδος.

Αρχικά ανέλυσε το ιστορικό πλαίσιο της Κωνσταντινούπολης από το 1876, όπου αναγνωρίστηκαν προνόμια στις μη μουσουλμανικές εθνότητες, έως το 1908, που έγινε η επανάσταση των Νεοτούρκων. Όπως εξήγησε με τις μεταρρυθμίσεις, ο ελληνισμός είχε τις προϋποθέσεις για να εξελιχθεί σε πρωταγωνιστικό παράγοντα σε όλα τα πεδία οικονομικής και πνευματικής ζωής. Η ζωή των κατοίκων της πόλης άλλαξε αισθητά, εφ όσον  οι ξένοι λαοί απέκτησαν ίσα δικαιώματα με τους Τούρκους. Το ελληνικό  στοιχείο στα τέλη του 19ου αιώνα κατείχε αξιόλογη θέση στο εμπόριο, στις τέχνες και στην εκπαίδευση. Έτσι,  έχουμε συνεχή αύξηση του ελληνικού πληθυσμού στην πόλη –, οικονομική ανάπτυξη, ίδρυση Ελληνικών Συλλόγων που συνέβαλαν στην πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη του υπόδουλου ελληνισμού, όπως ο Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος Κωνσταντινουπόλεως που ήταν από τους πιο σημαντικούς Συλλόγους. Με τον νόμο του 1877 έχουμε άνθιση του ελληνικού  Τύπου, αλλά και άνθιση της θεατρικής παιδείας. Πολύ σημαντική επίσης, ήταν και η παρουσία ελλήνων αρχιτεκτόνων. 
«Είναι γνωστό» τόνισε ο κ. Στράντζαλης « ότι από την Κωνσταντινούπολη δόθηκε αρχικά  η ώθηση για την εκπαιδευτική και πολιτιστική  άνθιση ολόκληρου του υπόδουλου ελληνισμού.
Οι Σύλλογοι ανέπτυξαν  πλούσια επιστημονική και εκπαιδευτική δράση. Η δράση αυτών των συλλόγων που είχαν χαρακτήρα εκπαιδευτικό, ήρθε ως αρωγός στην εκπαιδευτική  φροντίδα των τοπικών και εκκλησιαστικών αρχών για τα κατά τόπους σχολεία, όχι μόνο της Κωνσταντινούπολης, αλλά όλου του υπόδουλου ελληνισμού. 
Αυτή την περίοδο είχε δημιουργηθεί και  ένα εκτεταμένο σχολικό δίκτυο που απετέλεσε τον φάρο για τους Ρωμιούς της Κωνσταντινούπολης και όχι μόνο. Η κάθε κοινότητα είχε δικά της σχολεία» 
Τα Ελληνικά  Σχολεία της Κωνσταντινούπολης διακρίνονταν σε ανώτερα και σε κατώτερα. Στα ανώτερα υπάγονταν η Θεολογική Σχολή της Χάλκης , η Μεγάλη του Γένους Σχολή, το Ζωγράφειο Γυμνάσιο, το Εθνικό Ζάππειο Παρθεναγωγείο, το εθνικό Ιωακείμειο Παρθεναγωγείο κ.α. , τα κατώτερα εκπαιδευτήρια με πέντε έως επτά τάξεις και τα δημοτικά με δύο έως τέσσερις τάξεις. 
Στην συνέχεια αναφέρθηκε στα εκπαιδευτήρια των Ρωμαϊκών κοινοτήτων της Αρχιεπισκοπής Κωνσταντινουπόλεως.

Σήμερα, δυστυχώς, όπως τόνισε, «λειτουργούν μόνο δύο Σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης του Ζαππείου και της Πριγκήπου, τρία Σχολεία Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, δηλ της Μεγάλης του Γενους Σχολής, του Ζωγραφείου και του Ζαππείου και 1 Νηπιαγωγείο (Ζάππειο)».
Στην συνέχεια ακολούθησε η ομιλία του κ Θεοδώρου Κοντάρα, φιλολόγου και συγγραφέα, ο οποίος αναφέρθηκε στους δύο τελευταίου ς αιώνες  ζωής της Σμύρνης. Όπως τόνισε, «η Σμύρνη είχε τεράστια προσφορά στην πνευματική και πολιτιστική ανάπτυξη  του ελληνισμού. Αρχικά στην εκπαίδευση πρωτοστατούσε ο κλήρος όπως και σε όλον τον υπόδουλο ελληνισμό, και μέχρι τον 17ο αιώνα οι κληρικοί όσο μπορούσαν μάθαιναν στα παιδάκια τα «κολλυβογράμματα» στους νάρθηκες των εκκλησιών ή στα σπίτια. Τα φτωχικά σχολεία των Ρωμιών είχαν να αντιμετωπίσουν τα σχολεία και την προπαγάνδα των «λεβαντίνικων» σχολείων. Έτσι το 1707 ιδρύθηκε το πρώτο σχολείο με την επωνυμία «Σχολείον Χριστού» στο οποίο δίδασκε ο παππούς  του  Αδαμαντίου Κοραή, το 1917 αναδιοργανώθηκε  και το 1733 χάρη σε τρεις μεγάλους   ευεργέτες και πρόκριτους της Σμύρνης,  εξελίχθηκε στην  περίφημη  Ευαγγελική Σχολή το μεγαλύτερο σχολείο της Σμύρνης. Ήταν ένα από τα λαμπρότερα σχολεία του ελληνισμού και πρόσφερε πάρα πολλά στην εκπαίδευση. Πάνω από έναν αιώνα παρείχε θρησκευτικού χαρακτήρα εκπαίδευση, όμως σταδιακά η Ευαγγελική απέκτησε, μέσα από πολλούς αγώνες, ένα σύγχρονο πρόσωπο και εξελίχθηκε σε πρώτυπο Σχολείο»
Μετά το 1830, ανέφερε,  η Ευαγγελική Σχολή διαρκώς εξελίχθηκε και ξεπέρασε και σε κάθε επίπεδο όλα τα άλλα σχολεία της Σμύρνης και καθιερώθηκε  σε ένα από τα καλύτερα σχολεία του ελληνικού  κόσμου, με μαθητές από όλη την Μ Ασία και την Ελλάδα.
 Αξίζει να σημειωθεί ότι με διάταγμα του Υπουργείου Παιδείας της Ελλάδος από το 1862,  οι απόφοιτοι της Ευαγγελικής  γράφονταν στο πανεπιστήμιο της Αθήνας, χωρίς εξετάσεις. 
 Από την Ευαγγελική αποφοίτησαν εκτός από  χιλιάδες μαθητές, ο Αδαμάντιος Κοραής , ο εθνομάρτυρας Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’ και πάρα πολλοί άλλοι σπουδαίοι Έλληνες. 
Από το 1834, επίσης,  ιδρύονται σχολεία θηλέων με σπουδαιότερο το Παρθεναγωγείο της Αγίας Φωτεινής, που ήταν ο πρόδρομος του Κεντρικού Παρθεναγωγείου Σμύρνης που μαζί με την Ευαγγελική Σχολή ήταν οι βασικοί Πυλώνες της Ελληνικής Παιδείας.  
Στα 1881 ιδρύθηκε ένα ακόμη σπουδαίο σχολείο το Ελληνικόν Παρθεναγωγείον και το 1886 ονομάστηκε σε  «ΟΜΗΡΕΙΟΝ Παρθεναγωγείο» και ήταν ισότιμο με το Αρσάκειο και εξοπλισμένο και αυτό όπως το Κεντρικό Παρθεναγωγείο με τα πιο σύγχρονα μέσα διδασκαλίας . Το Ομήρειον εθεωρείτο εφάμιλλο με τα καλύτερα σχολεία της Ευρώπης. Διδάσκονταν δύο ξένες γλώσσες μουσική χορός καλλιτεχνικά και άλλα μαθήματα πρωτοφανή για τα σχολικά δεδομένα της εποχής. Επίσης σε πολλά σχολεία διδάσκονταν μαθήματα ηθικής, φιλοσοφίας, πιάνου και ευρωπαικών χορών και είχαν στόχο την ευρεία κοινωνικοποίηση των μαθητριών. 
Επίσης, σημείωσε ο κ. Κοντάρας, εκτός από τα ανωτέρω λειτούργησαν στην Σμύρνη άλλα 17 σχολεία μέχρι την καταστροφή. Ακόμη,  λειτουργούσαν και άλλα 70 ιδιωτικά Σχολεία  με σημαντικότερα το Ελληνογαλλικό και ελληνογερμανικό τα οποία είχαν υψηλά δίδακτρα. 
«Το αποκορύφωμα της παιδείας στην Σμύρνη» τόνισε χαρακτηριστικά «ήταν  το Ιωνικό Πανεπιστήμιο. Ήταν  το δεύτερο Ελληνικό Πανεπιστήμιο που δημιουργήθηκε και προοριζόταν να καταστεί η κορωνίδα της Ελληνικής παιδείας στην Σμύρνη.  Εμπνευστής του ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο οποίος φιλοδοξούσε να κάνει την Σμύρνη μέσω του πανεπιστημίου, ανώτατο πνευματικό κέντρο της Μέσης Ανατολής. Έναν φάρο γραμμάτων και επιστημών με αιχμή του δόρατος την ελληνική παιδεία. Ο διάσημος μαθηματικός Κωνσταντίνος  Καραθεοδωρής, οργάνωσε και στελέχωσε το πανεπιστήμιο, που περιελάμβανε Σχολές θεωρητικών και εφηρμοσμένων επιστημών , Εμπορίου και Δημόσιας Διοίκησης , Ινστιτούτο Υγιεινής, ανώτατο μουσουλμανικό ιεροδιδασκαλείο και σχολή ανατολικών πολιτισμών και γλωσσών, με σκοπό να επιτευχθεί μία σύζευξή του μεσανατολικού κόσμου με την χριστιανική Δύση. Σήμα του πανεπιστημίου  ήταν η κεφαλή του Απόλλωνος και για  προμετωπίδα είχε τον τίτλο της εκδήλωσης «Ex oriente lux» εξ ανατολών το φως, δηλαδή  ότι δεν βγαίνει μόνο ο ήλιος από την Ανατολή αλλά και τα πνευματικά φώτα.
Οργανώθηκε με τις καλύτερες προδιαγραφές, με βάση τα πιο σύγχρονα πρότυπα ανώτατης παιδείας και εξοπλίστηκε με ό, τι καλύτερο υπήρχε  στον τομέα της εκπαιδευση.   Και ειδικά η βιβλιοθήκη του ήταν ένα  μεγαλόπνοο έργο. 
Δυστυχώς το πανεπιστήμιο αυτό δεν πρόλαβε ποτέ να λειτουργήσει. Ο Καραθεοδωρής με κίνδυνο της ζωής του κατάφερε να περισώσει όλα τα όργανα, βιβλία  και τον υπόλοιπο εξοπλισμό και τα παρέδωσε στο Πανεπιστήμιιο Αθηνών  και ευτυχώς σωθηκε τμήμα της  βιβλιοθήκης με τα δυσεύρετα βιβλία της Μ .Ασίας και όλα τα αρχαιολογικά βιβλία που παραδώθηκαν στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αθηνών. 
Ο Τζώρτζ Χόρτον έγραψε ότι «με την αναχώρηση  του Καραθεοδωρή από την Σμύρνη έφυγε από την ανατολή η ενσάρκωση της ελληνικής ιδιοφυΐας του πολιτισμού και της παιδείας»
Τελειώνοντας την ομιλία του ο κ. Κοντάρας, σημείωσε «Η Ευαγγελική Σχολή, το Ομήρειον, το Κεντρικό Παρθεναγωγείο και τα άλλα σχολεία σχεδόν κάηκαν εκτός από ορισμένα. Έζησαν όμως στις καρδιές των αποφοίτων τους. Τα σχολεία της Σμύρνης ήταν φυτώρια μόρφωσης , ναοί γραμμάτων πίστης και εθνικών ιδεών ,με στόχο την γνώση τα υψηλά φρονήματα και την ευσέβεια.  Σ αυτά διέπρεψαν πολλοί από τους πιο σημαντικούς ανθρώπους του ελληνισμού . Μόρφωσαν χιλιάδες ελληνόπουλα και τους εμφύσησαν τα εθνικά ιδεώδη σε εποχές πάρα πολύ δύσκολες».  
Τέλος, να σημειωθεί ότι την τόσο αξιόλογη  και επιμορφωτική εκδήλωση παρουσίασε η Δήμητρα Μετόκη – Δασκάλου, έφορος Δημοσίων Σχέσεων της Αδελφότητας «ΑΓΙΟΣ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ».